تلقيح نطفه به داخل لوله رحم (GIFT )

بر خلاف روش IVF كه در آن برداشتن دو طرف لوله از انديكاسيون هاي مطلق آن مي باشد . شرط اصلي اين روش باز بودن و طبيعي بودن لوله هاي فالوپ است . در اين صورت تخمك و اسپرم به وسيله كاتنر به داخل لوله رحمي منتقل مي گردند و عمل لقاح و تشكيل جنين به جاي آنكه در ظرف آزمايشگاه صورت پذيرد در داخل لوله رحمي انجام خواهد گرفت .

از اقسام روش فوق ، هدايت يك كانتر با كمك سونوگرافي و از طريق سرويكس به محل اتصال رحم با لوله است با اين صورت كه اسپرماتوزآها و اوويست ها مستقيم به داخل لوله فالوپ تزريق مي شوند ( كي و ديگران ، 733:1375 ) پس اين روش در مورادي بكار مي رود كه علت ناباروري مرد و زن مشخص نمي باشد و يا در مواردي كه حركت اسپرم ها ضعيف بوده و يا مشكل دهانه رحم و يا مشكل ايمونولوژيك وجود داشته باشد ( كي و ديگران ، 818:1375 ) .

1-2-6-4- انتقال نطفه بارور شده به داخل رحم (ZIFT )

عمل ZIFT همانند عمل GIFTمي باشد با اين تفاوت كه بعد از گرفتن تخمك ، اسپرم ها و تخمك ها در محيط آزمايشگاه به مدت 16 تا 20 ساعت كنار يك ديگر قرار مي گيرند و بعد از آنكه لقاح صورت گرفت تخمك لقاح يافته را با كاتنر و به وسيله لاپار اسكوپي داخل لوله رحم قرار مي دهند . (رضا زاده و حسيني ،25:1373) البته افزون بر كار بردهاي ذكر شده در GIFT از روش ZIFT در نازايي غير لوله اي مقاوم مانند ، اندومتريوز استفاده مي كنند . عدم وجود حداقل يك لوله باز يكي از كنتراد يكاسيون هاي مطلق انجام اين روش مي باشد . البته هر دو روش  GIFT  و  ZIFT در موارد چسبندگي لوله هاي رحمي انجام نمي شود ( كي . ديگران ،818:1375 )  .

1-2-6-5- تزريق اسپرم به داخل تخمك (ICSI)

اسپرم هاي متحرك به وسيله سوزن شيشه اي بسيار ظريفي ، پس از گذشتن از كمربند اطراف تخمك داخل فضايي كه بين تخمك و كمربند اطراف آن واقع شده است تزريق مي گردند. 1

اين روش از جمله تكنيك هايي است كه از سال 1984 در مورادي كه علت ناباروري مشخص نبوده يا حركت اسپرم هاي ضعيف باشد و يا موارد ايمونولوژيك استفاده مي شود ، همچنين در موارد مشكلات اليگواسپرمهاي شديد ، تكرواسپرماي تراتواسپرميا ، استنواسپرميا از گروه مردان و ضخامت Zonapelucida در زنان از اين روش استفاده مي شود ( محمد مهدي آخوندي،26و27: 1384) .

اين روش توانايي غير قابل انتظاري را براي اسپرم هاي با وضعيت حاد تحرك ، مورفولوژي و تعداد پايين و يا غير طبيعي اسپرم ، فقدان و يا كمبود آكروزوم فراهم نموده است (همان  ) .

در استفاده از اين تكنيك حتي در درمان آزو اسپرمياي انسدادي با تلفيق عمل هاي TESE ,MESA .PESA و سپس تزريق اسپرم جمع آوري شده از اپيديم و يا ( بيضه ) و باروري اوويست به عنوان روش هاي پيشرفته در درمان نازايي با علل مردانه به كار گرفته مي شود . اخيراً در جديدترين راه درماني در بيماران اسپرم و فاقد اسپرم در نستيس ( بيضه ) و داراي اسپرماتيد ، امكان تزريق اسپرماتيد به ائوسايت ( تخمك ) و باروري تخمك نيز حاصل شده و افرادي كه تاكنون نازا تلقي مي شدند قادر به درمان خواهند بود » ( همان).

1-2-6-6- تلقيح اسپرم به داخل رحم ، با استفاده از اسپرم غير شوهر (AID )

اين روش از روشهاي قديمي در تكنولوژي كمكي باروري ART(لقاح آزمايشگاهي) است . علل و عواملي كه سبب مي شود زوجين به اين روش درماني روي آورند ، موارد زير است :

در مواردي كه زوج باردار بودن علل ناباروري مردانه از روش هاي درماني ، نتيجه موفقيت آميزي كسب نكرده باشند .

– زوجي كه فاقد اسپرم است و به تعبيري آزو اسپرمي ناشي از اختلال يا تروژنيك يا ساختماني دارد (كي و ديگران ، 737:1375) .

– زوجي كه اختلال بارز باليني ندارد ، اما از اختلال ژنتيكي برخوردار است (همان).

– افراد تحت تأثير مشكلات ژنتيكي چند فاكتوري ( مانند ديابت شيرين و آسم ) توجه مستقيم زوج ها را به روش AID معطوف كرده و آن را بر انجام تشخيص هاي پره ناتال و سقط انتخابي ترجيح مي دهند ( كي و ديگران ، همان) با اين توصيف ، در مورد استفاده از يك نوع پارامتر به عنوان معيار استفاده از اسپرم غير زوج در اوليگو اسپرمي و يا ديگر نقايص مني ، توافق عمومي وجود ندارد ، لذا ارزيابي پزشكي و تلاش براي انجام درمان در زوج قبل از تلاش براي حاملگي با AID انجام مي شود؛ خصوصاً زن براي تشخيص ميزان پتانسيل باروري وي ارزيابي كامل مي شود . سعي براي حاملگي طبيعي در اين افراد معمولاً سه سال پيشنهاد شده است (همان) .

1-2-6-7- اهداي تخمك (ED)

اين روش در صورتي تحقق پيدا مي كند كه زوجه به رغم داشتن رحم سالم ، اصلاً تخمك ندارد ( خواه تخمدان داشته باشد يا نه ) يا تخمك دارد ، لكن به دليل چسبندگي شديدي لگني ، آزاد شدن يا برداشت آن ممكن نيست و يا اختلال ژنتيكي اتوزوم غالب وجود دارد(کي وديگران،810:1376) .

براي اولين بار در سال 1983 م Tronson عمل اهداي تخم (ED ) را با انتقال يك جنين انجام داد و در سال 1984 م بيماراني كه نارسايي اوليه تخمدان داشتند با استروئيد ترابي و انتقال جنين با تخمك ، موفق به باروري شدند (احمدي وكلانتري بي تا :18) 

جايگاه  ED در ART محدود است . در اين روش سه حالت عامل دخالت دارد : دهنده تخمك ( به وسيله يكي از روش هاي معمولي ART تحريك تخمك گذاري شده و بعد از رسيدن تخمك ها ، به وسيله سونوگرافي ، تخمك گرفته مي شود ) گيرنده تخمك ( كسي كه نارسايي تخمدان به صورت اوليه يا ثانويه داشته يا به بيماري ژنتيك وابسته به كروموزم X و يا IVF تكراري ناموفق و تستس لقاح تكراري ناموفق به دليل كيفيت بدتخمدان مبتلا بوده است ) و دهنده اسپرم ( كه در فرض بحث شوهر است و به دليل آز‍مايش هاي متعدد بر روي اسپرم شوهر ، از قبل منجمد مي گردد ( همان ) .

1-2-6-8- اهداي جنين 

اهداي جنين به عنوان يك شيوه ي درمان ناباروري زماني انجام مي شود كه زوجين داراي سلول جنسي سالم و مناسب براي توليد مثل نمي باشند ؛ ولي زن قادر به گذراندن موفقيت آميز در يك دوره ي بارداري منجر به زايمان مي باشد ،، بدين منظور مراحل ذيل طي مي شود :

– ابتدا از داروهاي باروري و هورمون هاي محرك تخمدان براي تحريك تخمدان اهدا كننده ي تخمك استفاده مي شود داروهاي تخمك گذاري غالباً طي يك دوره ي هفت تا ده روز تجويز مي گردد(نائب زاده ،449:1380) .

– بازيابي تخمك : در اين قسمت از دو روش استفاده مي شود : روش متداول ، جراحي سرپايي « اسپراسيون فوليكول » است . در اين روش مقدار مناسب تخمك از طريق سونوگرافي از راه واژن ( مهبل ) به دست مي آيد به اين صورت كه پروب سونوگرافي داخل واژن گذاشته مي شود . پروب واژينال امواج صوتي با فركانس بالا ايجاد نموده وارگاني هاي لگني را در صفحه ي مانيتور به تصوير مي كشند . هنگامي كه فوليكول هاي بالغ در تخمدان ها ديده شدند ، متخصص ، سوزن مخصوص را از طريق مهبل به داخل فوليكول ها هدايت مي كند و تخمك ها با ساكش ( مكنده ) كشيده مي شوند . روش ديگر لاپاراسكوپي است . در اين روش بعد از بيهوشي عمومي ، جراح لاپارسكوپ را كه لوله اي بلند و باريك است ، از طريق يك شكاف در زير ناف ، وارد شكم كرده وجراح ، داخل آن را از ميان لاپارسكوپ نگاه مي كند . سپس سوزن را به داخل فوليكول هاي تخمدان هدايت نموده و تخمك ها را از طريق لاپاراسكوپ بيرون مي كشد(همان:450) .

– در اين مرحله بايد تخمك ها بارور گردند . تلقيح را مي توان بلافاصله پس از بيرون كشيدن تخمك ها يا پس از چند ساعت از طريق ريختن اسپرم ها روي تخمك ها انجام داد ولي چنانچه تعداد اسپرم ها بسيار كم باشند يا اسپرم قدرت نفوذ به تخمك را نداشته باشد از روش مخصوص (ICSI) كه توضيح آن گذشت استفاده مي شود . حدود 30 ساعت پس از لقاح ، سلول به دو قسمت تقسيم شده كه در جنين يا رويان ناميده مي شود وپس از 72-48 ساعت جنين در مرحله ي 8 سلولي آماده ي انتقال به رحم زن متقاضي است(همان) .

– انتقال جنين به داخل رحم متقاضي به صورت سرپايي مي باشد . پزشك به وسيله كاتنر ( ميله ) يك يا چند جنين را به داخل رحم منتقل مي كنند بدين سان فرايند اهداي جنين تكميل شده و پس از طي مراحل جنيني ، طفل متولد مي شود ( همان) .

اما تا اينجا هر آنچه گفتيم مربوط به مواردي بود كه علت نازايي به لحاظ اسپرم يا تخمك باشد اما گاهي اسپرم و تخمك زوجين كاملاً سالم و طبيعي است اما رحم زن قادر به نگه داري و رشد و پرورش جنين نمي باشد براي حل اين مشكل دانشمندان مسأله ي رحم اجاره اي را مطرح نمودند . كه قسم سوم از تقسيمات فقهي و حقوقي ما را تشكيل مي دهد .

بنابراين در4 فصل به بررسي مباني فقهي و حقوقي انواع تلقيح مصنوعي و آثار مترتب بر آن خصوصاً بحث نسب كه يكي از اهداف اصلي اين نوشتار است ، مي پردازيم .

فصل اول – تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر و تلقيح مصنوعي با اسپرم بيگانه

فصل دوم – آثار حقوقي بر تلقيح مصنوعي با  اسپرم واسپر بيگانه

فصل سوم – وضعيت مادر جانشين ،اهداي تخمک، اهداي جنين در باروري مصنوعي

فصل چهارم – آثار حقوقي بر حالت مادر جانشين ،اهداي تخمک واهداي جنين

بخش اول: تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر

 در اين نوع تلقيح كه تلقيح همگون نيز ناميده مي شود ،پاي شخص ثالث در ميان نيست، نطفه(اسپرم) مرد را به نحوي بدست آورده و آن را در رحم همسر قانوني او وارد مي كنند(علوي قزويني ،133:1374).

معمولاً توسل به اين روش آنگاه صورت مي گيرد كه توسل به روشهاي متداول يعني مقاربت دو همسر با مشكلات فيزيكي از قبيل: غير قابل نفوذ بودن دهانه رحم يا كمي اسپرم و يا ناتواني جنسي مرد يا انزوال زودرس مواجه است و تلاشهاي پزشكان يا روانپزشكان مجرب در درمان اين گونه نارسائيها و بيماريها مؤثر واقع نمي‌گردد در تلقيح همسران به دو طريق اقدام مي شود: 1- گاهي همسران خود را در انجام اين عمل مباشرت داشته و با دخالت دادن ديگران در گرفتن اسپرم با تخمك مرتكب اقدام خلاف اخلاقي نمي شوند. 2- گاهي نيز در مسير عمل، ديگران به عنوان متخصص و غير دخالت مي كنند كه ممكن است بعضاً مرتكب اعمال غير مجاز يا خلاف شرع نيز بشوند(رضائنيا معلم،83:1378).

2-1-1- جواز تلقيح مصنوعي

در جواز اين گونه تلقيح بين فقهاي معاصر اختلاف نظر چنداني وجود ندارد .تنها عده ي معدودي از فقها نظر به عدم جواز دارند ومشهور معاصرين از فقها وقاطبه حقوقدانان اين گونه تلقيح را مجاز شمرده اند .زيرا از اين رهگذر هيچ خدشه اي به اصول وقواعد حاکم بر روابط مشروع زوجين وارد نمي گردد وعلاوه بر انطباق عمل با منطق عقل ومقبوليت اجتماعي وحفظ مصالح عمومي ،روايت يا دليل شرعي ديگري از کتاب وسنت آن را نفي ننموده است(مير هاشمي،78:1382) .

استدلال قائلين به جواز تلقيح مصنوعي با اسپرم شوهر ،به رغم اختلاف جزئي که مربوط به شيوه هاي اجرايي باروري پزشکي است ،به شرح زير مي باشد(رضا نيا معلم،222:1387)  .

ادله قائلين به جواز

اولا:اسپرم وتخمک به زوجين تعلق دارد ،رحم همسر آن را حمل مي کند ،زمان ترکيب دو گامت در زمان زوجيت صورت گرفته است وملاک پيدايش فرزند در نظر شرع وقانون هم رعايت شده است ،پس محذوري يافت نميشود تا عنوان حرام بر آن تطبيق نمايد(رضا نيا معلم،222:1387).

ثانيا،قانونگذار اسلام به طور کلي درمان بيماري را مباح ودر بعضي موارد واجب کرده است ،ناباروري هم مصداقي از اين نوع بيماري است که درمان آن مباح شده وبهره گيري از اين روش يکي از راه هاي درمان است(همان) .

ثالثا ،اصل اباحه و  برائت عقلي وشرعي هم بر جواز اين قسم دلالت دارند ،زيرا دليل صريح يا ضمني بر حرمت اين عمل وجود ندارد(همان) .

رابعا ،بر جواز آن مي توان به آيه شريفه زير استناد جست:

«نسائکم حرث لکم فأتو حرثکم أني شئتم »(بقره،آيه 223)زنان شما کشت زار شما هستند ،هر زمان [هر مکان]خواستيد بر آنان وارد گرديد.اطلاق حرث (كشت زار) به زنان، براي توليد نسل و فرزند آوري است و به دلالت «فأنّي دنّي‌شِئْم» ، فرزند آوري با كمك همسران به شيوه اي خاص محدود نشده است، بلكه با هر شيوه اي مي توان از آنان فرزند توليد و ايجاد كرد.

فقهاي شيعه

فقهاي شيعه در تفسير آيه دو احتمال داده اند: 1- از آن جايي كه زنان حرث و كشت زار براي توليد نسل قلمداد شده اند، مستلزم اين است كه مرد تنها از راه محل«حرث» مي تواند وطي كند:2- آيه، مطلق است و دلالت آن شامل و طي در غير محل حرث و نيز طي در محل حرث مستقيماً يا از پشت در هر زمان و مكان مي شود. پس ممكن است، زن، كشت زار براي توليد نسل باشد و وطي در غير آن محلِ آمده شده براي كشت زار، جايز باشد، چنان كه وطي در بين دو ران زن جايز است. در هر صورت، آيه با هردو معنا، شامل موضوع بحث مي شود، خواه مقصود اصلي از آيه وطي باشد و به التزام بر توليد نسل دلالت كند يا مدلول اصلي آن توليد نسل باشد(رضا نيا معلم،223:1383).

فقهاي اهل سنت

از تفاسير اهل سنت دربارۀ اين آيه فهميده مي شود كه آن ها احتمال نخست را مي پذيرند با اين توضيح كه واژۀ «حرث» بر انداختن بذر در زمين و آماده كردن زمين براي زراعت اطلاق مي شود؛ يعني به زمين بذر ريخته شده: حرث مي گويند، پس واژۀ حرث مفيد اين است كه همانطور زمين مكان روياندن بذر ها است، رحم زن ( از راه فرج و قُبل) مكان رشد و نمّو نطفه هاست .( شركاني  :226 و محمد رشد رضا:361 به بعد، به نقل از رضا نيا، معلم ،223:1383) .

منظور از واژۀ «فاتوا» تنها مجامعت و نزديكي نيست، بلكه به معناي اعطا كردن است؛ (فخر رازي، 1420: 5) يعني بذر را به حرث اعطا كنيد خواه دانه گندم باشد، خواه نطفه و مني و خواه اين اعطا مستقيم باشد، خواه غيرمستقيم (مثلاً به صورت تلقيح مصنوعي يا IVF و يا…..).

واژه «أنّي» ممكن است «أين»، «كيف» يا «من أي‌وجه‌شئتم» باشد. به نظر مي رسد معناي سوم، همان طوري كه مرحوم طبري گفته است مناسب تر باشد. ايشان گفته اند: آغاز كلام به أني ، نشان دهندۀ آن است كه در مسئله احتمالات و روش هاي متعددي مطرح است، أنّي لك هذا المال؟ يعني اين مال از كدام وجه و راه براي شما حاصل شده است (من أين الوجوه لك) . اين معنا به معناي واژه «أين» و «كيف» هم نزديك است (طبري،398:1420) بنابراين معناي آيه اين مي شود كهاز هر راهي و شكلي به حرث و كشت زارتان وارد شويد و به او بذر نطفه را اعطا كنيد تا رشد و نمو كند.

بنابراين، روي آوري به همسر جهت فرزند آوري، حتي از راه غير طبيعي و به كمك ابزار پزشكي، دست كم به طور ضمني مصداق آيه است در آيه محدوديتي يافت نمي شود كه اتيان «اعطاي نطفه و تزريق آن يا انتقال آن» تنها از راه فطري و طبيعي باشد، هر چند كه اين راه سالم ترين راه است(رضا نيا معلم،224:1383) . البته برابر با تفاسير اهل سنت، روي آوري به دبر زنان چون مكان حرث و روياندن نطفه و در نتيجه توليد مثل نيست، جايز نيست (محمد بن علي شوكاني،همان،213:1420)

1– تزريق مستقيم اسپرم به اويست هاي بدون سلول هاي كرومولوس ، در قطرات(100-500ul) محيط عاري از سوكروز زير روغن انجام مي شود . به اين صورت كه يك اسپرم منفرد را با ميكروپيت ( كوپراي تزريق اسپرم نياز است برداشته و به داخل محيط حاوي اوست منتقل مي كنند سپس ميكروپيپت را بر روي زونا يلو سيدا فشار مي دهند تا به عمق سيتوپلاسم داخل مي كنند ( مجتبي رضا زاده و احمد حسيني آشنايي طبق نازايي و درمان آن ، ص 27 ) .

متن بالا تکه ای از این پایان نامه بود برای دانلود متن کامل با فرمت ورد می توانید روی این لینک کلیک کنید